Phát biểu tại Hội thảo, Thứ trưởng Bộ LĐ-TBXH Đào Hồng Lan cho biết: Do áp lực của cuộc sống, áp lực kinh tế, tác động của khủng hoảng tài chính, suy thoái kinh tế và nhiều nguyên nhân khác nhau dẫn đến xu hướng gia tăng người có vấn đề về sức khỏe tâm thần trong thời gian gần đây. Hiện nay, số người bị rối nhiễu tâm trí ở Việt Nam rất lớn, ước tính khoảng 10% dân số; trong đó số người tâm thần nặng khoảng 200.000 người. Số lượng trẻ em và thanh thiếu niên có vấn đề về sức khỏe tâm thần và tâm lý xã hội có xu hướng gia tăng, đặc biệt là ở các thành phố, đô thị lớn với nhiều vấn đề như nghiện game, mạng xã hội, chất kích thích; lo âu, trầm cảm; cảm giác bị bỏ mặc, gia đình ly hôn…
Thứ trưởng Đào Hồng Lan phát biểu tại Hội thảo
Ông Friday Nwaigwe, Quyền Phó trưởng đại diện tổ chức UNICEF tại Việt Nam cho rằng: Các vấn đề về sức khỏe tâm thần xảy ra khi còn nhỏ sẽ làm tốn nhiều chi phí ở tuổi trưởng thành. Nếu không được điều trị sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển, thành tựu học tập và tiềm năng của các em, làm cho trẻ em không có được cuộc sống đầy đủ và hữu ích. Trẻ em bị rối loạn tâm thần phải đối mặt với những thách thức lớn do bị kỳ thị, cô lập và phân biệt đối xử, ít có khả năng được tiếp cận với các cơ sở chăm sóc sức khoẻ và giáo dục, điều này đã vi phạm quyền cơ bản của các em.
Theo Thứ trưởng Đào Hồng Lan, hiện mạng lưới các cơ sở trợ giúp xã hội đã được quy hoạch trên phạm vi toàn quốc với hơn 418 cơ sở, trong đó có 195 cơ sở công lập và 223 cơ sở ngoài công lập. Cả nước đã có 45 trung tâm bảo trợ xã hội chăm sóc và phục hồi chức năng cho người tâm thần, người rối nhiễu tâm trí; và 40 trung tâm CTXH. Mạng lưới cơ sở cung cấp nhiều dịch vụ cho các nhóm đối tượng có hoàn cảnh khó khăn, trong đó có trẻ em, thanh thiếu niên như dịch vụ: công tác xã hội tư vấn, phát hiện, sàng lọc, chăm sóc, can thiệp, trị liệu, giáo dục kỹ năng sống, giáo dục đặc biệt và hỗ trợ, đáp ứng các nhu cầu cần thiết. Hàng năm, đội ngũ người làm CTXH được đào tạo, đào tạo lại bồi dưỡng nâng cao kiến thức, kỹ năng về chăm sóc, trợ giúp, tâm lý học lâm sàng, quản lý trường hợp đối với người có vấn đề về sức khỏe tâm thần. Một số tỉnh, thành phố đã xây dựng thí điểm mô hình cơ sở phòng và trị liệu rối nhiễu tâm trí, chăm sóc và phục hồi chức năng luân phiên cho người có vấn đề về sức khỏe tâm thần; mô hình kết hợp tư vấn, trị liệu tâm lý và các dịch vụ CTXH với điều trị y tế.
Bên cạnh những kết quả đã đạt được, Thứ trưởng Đào Hồng Lan cũng thẳng thẳn chỉ ra các vấn đề tồn tại, hạn chế cần khắc phục như: Mạng lưới các cơ sở hiện nay thiếu về số lượng, hạn chế về chất lượng. Một số cơ sở thiếu các dịch vụ CTXH như can thiệp, trị liệu tâm lý, lao động trị liệu, vật lý trị liệu và trợ giúp các đối tượng tái hoà nhập cộng đồng. Đội ngũ những người làm CTXH còn thiếu về số lượng, chưa chuyên nghiệp. Một số địa phương chưa quan tâm đến vấn đề truyền thông nâng cao nhận thức của gia đình, cộng đồng trong việc chăm sóc, trợ giúp cho nhóm trẻ em, thanh thiếu niên có vấn đề về sức khỏe tâm thần và tâm lý xã hội; sự phối hợp liên ngành chưa hiệu quả.
Chính vì vậy, việc giải quyết một cách quyết liệt, thấu đáo các tồn tại, hạn chế nêu trên, không ngừng phát triển các dịch vụ CTXH trong chăm sóc, trợ giúp cho người có vấn đề về sức khỏe tâm thần và tâm lý xã hội tại Việt Nam là rất cần thiết.
Dựa vào một loạt cuộc phỏng vấn với các nhà cung cấp dịch vụ, người trưởng thành, trẻ em/thanh thiếu niên, Báo cáo nghiên cứu được chia sẻ tại Hội thảo đã nhấn mạnh tầm quan trọng của yếu tố bảo vệ gồm môi trường gia đình gắn kết, mạng lưới xã hội và bạn bè tốt, giáo viên hỗ trợ và tấm gương để noi theo. Điều kiện kinh tế hộ gia đình tốt hơn cũng như sự có sẵn của các dịch vụ cũng giúp giảm bớt gánh nặng lên trẻ em, qua đó giảm bớt những căng thẳng tiềm ẩn.
Thứ trưởng Đào Hồng Lan trao đổi với các đại biểu
Tuy nhiên, báo cáo cũng chỉ ra, các dịch vụ chăm sóc và ứng phó tại Việt Nam vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu về chăm sóc sức khỏe tâm thần. Chất lượng và độ bao phủ của các dịch vụ này còn hạn chế và thường tập trung vào những rối loạn sức khoẻ tâm thần nặng. “Về bác sỹ, nhân lực bác sỹ về chuyên khoa tâm thần nhi cũng rất ít ở Việt Nam. Gần như người ta chưa trọng tâm về nội dung này, chính vì vậy chuyên sâu về chẩn đoán điều trị cho tâm thần nhi hiện nay rất hạn chế” Việc thiếu các dịch vụ chăm sóc sức khoẻ tâm thần đặc biệt nghiêm trọng ở các tỉnh vùng sâu vùng xa. Điều này dẫn tới việc không ngăn ngừa được tình trạng tự tử vì những người có biểu hiện rối loạn về sức khỏe tâm thần không được điều trị - vốn là nguyên nhân chính dẫn tới các ý định và hành động tự sát. Nghiên cứu cho thấy, mặc dù tỷ lệ tự tử ở thanh thiếu niên Việt Nam tương đối thấp so với các nước trong khu vực nhưng lại đang gia tăng và cần phải có hành động để giải quyết vấn đề này.
Các đại biểu tham dự Hội thảo chụp ảnh lưu niệm
Báo cáo tại Hội thảo cũng đưa ra một số khuyến nghị, trong đó có khuyến nghị về tầm quan trọng của việc Chính phủ Việt Nam cần tăng cường và nâng cao số lượng và chất lượng nguồn nhân lực cho chăm sóc sức khoẻ tâm thần trong khu vực công cũng như số lượng và loại hình dịch vụ, đặc biệt các dịch vụ liên quan đến vấn đề sức khoẻ tâm thần thể nhẹ hơn. Nghiên cứu cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức về nhu cầu giải quyết tình trạng tâm lý xã hội của trẻ em và thanh niên, tất cả những điều đó sẽ không thể thực hiện nếu không có khung chính sách, phân bổ ngân sách nhà nước phù hợp và sự hợp tác giữa các bộ, ngành khác nhau.