Sinh kế và khởi nghiệp đối với người cao tuổi

TS.Trần Ngọc Diễn - Tổng Biên tập Tạp chí Lao động và Xã hội; TS. Nguyễn Ngọc Toản – Phó Cục trưởng Cục Bảo trợ xã hội; TS. Nguyễn Hải Hữu - Phó Chủ tịch Hiệp hội GDNN và nghề CTXH Việt Nam và TS. Nguyễn Lê Minh, chuyên gia kinh tế lao động đồng chủ trì Hội thảo.

Thách thức lớn của quá trình già hóa dân số

Phát biểu khai mạc Diễn đàn, TS. Trần Ngọc Diễn, Tổng biên tập Tạp chí Lao động và Xã hội cho biết, theo số liệu của Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019, Việt Nam hiện có gần 13 triệu người từ 60 tuổi trở lên, chiếm 13,6% tổng dân số, trong đó số người trên 65 tuổi trở lên là hơn 8,4 triệu người (chiếm tỷ lệ 8,9%); số người trên 80 tuổi trở lên xấp xỉ 2 triệu người (chiếm 17,6% tổng số NCT); có 3,1 triệu người đang hưởng lương hưu và trợ cấp bảo hiểm xã hội; hơn 1,6 triệu NCT hưởng trợ cấp hàng tháng;  khoảng 1,4 triệu NCT hưởng trợ cấp người có công.

Tuổi thọ trung bình của NCT Việt Nam tăng từ 68,6 tuổi (năm 1999) lên 73,2 tuổi (nawm 2014) và dự báo sẽ tăng lên tới 78 tuổi (năm 2030) và 80,4 tuổi vào năm 2050; đến năm 2050, NCT sẽ tăng lên khoảng 27 triệu người, chiếm 1/4 tổng dân số cả nước.

Vừa qua, do tác động của đại dịch Covid-19 khiến cho cuộc sống của NCT lại càng khó khăn hơn, nhiều NCT bị mất sinh kế, thu nhập giảm sút nghiêm trọng.

Chính vì vậy, theo TS. Trần Ngọc Diễn, việc phát huy sinh kế và khởi nghiệp cho NCT, đặc biệt là trong bối cảnh khi Việt Nam bước vào giai đoạn già hóa dân số và tác động của đại dịch Covid -19 hiện nay được đặt ra như một nhiệm vụ cấp bách, vừa bảo đảm quyền làm việc, đóng góp cho xã hội của NCT, vừa tận dụng được kinh nghiệm và chất xám của lực lượng lao động đặc biệt này, góp phần đảm bảo mục tiêu an sinh xã hội của đất nước.

Trao đổi tại Diễn đàn, TS. Nguyễn Lê Minh, Chuyên gia kinh tế lao động chia sẻ: Lâu nay, khi nói đến khởi nghiệp nhiều người chỉ nghĩ đến thanh niên hoặc người trung tuổi. Thực tế, tại nhiều nước như Mỹ, Israel, Hàn Quốc… NCT khởi nghiệp là lĩnh vực luôn quan tâm, bởi họ coi nhóm NCT là nguồn lực quý báu của quốc gia.

Tại Việt Nam, NCT cũng đang khẳng định tốt vai trò của mình. Tiêu biểu trong số đó là ông Nguyễn Quốc Toàn, 73 tuổi (tỉnh Nam Định), nguyên kỹ thuật viên cơ khí đã mở công ty sản xuất các mặt hàng cơ khí phục vụ sản xuất nông nghiệp, thu hút 50 lao động, lương bình quân 5 triệu đồng/tháng, doanh thu hàng năm 15 tỷ đồng; bà Khánh Toàn (huyện Quỳ Hợp, Nghệ An), đã mở 4 công ty khai thác và chế biến đá, với số vốn 500 tỷ đồng, thu hút 150 lao động…

Xây dựng chính sách sinh kế phù hợp với người cao tuổi

Đề cập đến vấn đề chính sách cho người cao tuổi, TS. Nguyễn Hải Hữu – Phó Chủ tịch Hiệp hội GDNN và nghề CTXH Việt Nam cho biết: Hiến pháp 2013; Bộ Luật lao động năm 2019; Luật Người cao tuổi 2009 đều có các quy định liên quan đến chính sách sinh kế của NCT như: Mọi người có quyền tự do kinh doanh trong những ngành nghề mà pháp luật không cấm; Công dân có quyền làm việc, lựa chọn nghề nghiệp, việc làm và nơi làm việc. (Điều 33, 35, Hiến pháp). Bộ Luật lao động có các quy định về lao động là NCT, sử dụng lao động là NCT (điều 148 & 149); Luật người cao tuổi có các quy định về phát huy vai trò của NCT, trong đó có vấn đề sinh kế (Điều 3 & Điều 23)…

Báo cáo chính sách quốc gia toàn diện thích ứng với già hóa dân số và kết quả tham vấn năm 2020 của Cục Bảo trợ xã hội (Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội), kết quả nghiên cứu về thực trạng tham gia hoạt động kinh tế của NCT từ tháng 6 đến tháng 8-2020 tại ba địa phương tại TP Hồ Chí Minh, Nghệ An và Hải Dương cho thấy, 40-45% NCT tham gia hoạt động kinh tế. Trong số những NCT tham gia hoạt động kinh tế có khoảng 3-4% là chủ các doanh nghiệp, các trang trại trồng trọt, chăn nuôi... đã và đang tạo ra hàng triệu chỗ làm việc cho người lao động ở khắp vùng miền trong cả nước. Bên cạnh đó, có hàng chục nghìn NCT tham gia hoạt động trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học, giảng dạy, hoạt động văn hóa, nghệ thuật...

Tuy nhiên, theo TS. Nguyễn Hải Hữu: Không phải tất cả NCT đều cần chính sách hỗ trợ về sinh kế, nhất là những NCT làm chủ doanh nghiệp, có nguồn thu nhập cao, ổn định; nhưng đối với nhóm NCT còn khả năng tham gia hoạt động kinh tế, cần có thu nhập để bảo đảm cuộc sống và thực hiện quyền sống độc lập, như NCT thu nhập thấp, NCT thuộc diện nghèo sống độc lập, người cao tuổi cư trú ở các xã đặc biệt khó khăn… 

Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ về sinh kế cụ thể cho NCT và cần có sự ưu tiên, khác biệt giữa chính sách hỗ trợ về sinh kế đối với NCT với chính sách hỗ trợ sinh kế đối với người dân có độ tuổi thấp hơn độ tuổi của NCT. Chính sách hỗ trợ sinh kế cho NCT ở vùng đặc biệt khó khăn khác với chính sách hỗ trợ sinh kế cho NCT ở vùng đồng bằng và thành thị. Cụ thể như: vốn vay lãi suất ưu đãi, không phải thế chấp tài sản, có sự bảo lãnh của Hội người cao tuổi để sản xuất kinh doanh quy mô vừa và nhỏ; Miễn giảm phí học nghề để chuyển đổi nghề nghiệp; Hỗ trợ tiêu thụ sản phẩn; Ưu tiên trong giao đất sản xuất nông nghiệp ở những địa điểm thuận lợi, dễ tiếp cận…

TS Nguyễn Hải Hữu cũng nhận định, chính sách hỗ trợ sinh kế là tiền đề quan trọng giúp người cao tuổi tự bảo đảm thu nhập, giảm thiểu mức độ phụ thuộc vào sự giúp đỡ của con cháu. Nhà nước cần có định hướng và lộ trình xây dựng và thực hiện chính sách hỗ trợ kinh tế cho người cao tuổi phù hợp với bối cảnh kinh tế - xã hội của đất nước và tình hình thực tế của người cao tuổi.

Thách thức và kiến nghị trong tạo sinh kế đối với NCT

Ths. Trương Thị Ly, Khoa Công tác xã hội, trường Đại học Công Đoàn cho rằng, đảm bảo sinh kế cho người cao tuổi đang là một vấn đề xã hội dành được nhiều sự quan tâm của các nước trên thế giới, trong đó có Việt Nam. Tạo sinh kế, nâng cao thu nhập bền vững đối với người cao tuổi góp phần thực hiện mục tiêu xóa đói giảm nghèo, ổn định cuộc sống và chất lượng sống cho người cao tuổi hiện nay.

Tại Việt Nam, với điều kiện là một quốc gia đang phát triển có mức thu nhập trung bình thấp, khả năng bao phủ của hệ thống an sinh xã hội và trợ cấp hưu trí cho người cao tuổi đang là thách thức lớn đối với Chính phủ thì việc sử dụng người lao động là người cao tuổi là rất cần thiết.

Tuy nhiên, theo Ths. Trương Thị Ly, để tìm kiểm việc làm mang lại thu nhập là điều không hề đơn giản đối với người cao tuổi. Người cao tuổi đang gặp phải rất nhiều những rào cản trong quá trình tìm kiếm việc làm, đảm bảo sinh kế và nâng cao thu nhập như: Quan niệm về việc làm đối với người cao tuổi; Số lượng người cao tuổi ngày càng tăng nhanh; Trình độ người cao tuổi có nhiều hạn chế; Sự suy giảm về sức khỏe và gia tăng bệnh tật; Già hóa người cao tuổi...

Từ đó, ThS. Trương Thị Ly đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả trong công tác tạo sinh kế, nâng cao thu nhập cho người cao tuổi hiện nay như: Cần phải thiết lập các trung tâm giới thiệu việc làm cho lao động cao tuổi để họ tiếp cận và nhận được sự hỗ trợ tìm việc làm; Đảm bảo môi trường làm việc thuận lợi và bình đẳng cho người cao tuổi; Tạo thuận lợi cho người cao tuổi tiếp cận vốn tín dụng để phục vụ kinh doanh; Thực hiện lộ trình nâng tuổi nghỉ hưu bắt buộc đối với cả nam và nữ; Phát triển hệ thống chăm sóc sức khoẻ cho người cao tuổi, đảm bảo cho người cao tuổi được tiếp cận với các dịch vụ về sức khoẻ, bảo vệ sức khỏe từ đó tạo nền tảng vững chắc để người cao tuổi có thể tiếp tục lao động, đảm bảo sinh kế và nâng cao thu nhập cho bản thân và gia đình…

Để đẩy mạnh truyền thông về sinh kế đối với người cao tuổi, TS.Trần Ngọc Diễn kiến nghị: Cục Bảo trợ Xã hội các đối tác có liên quan cần tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các cơ quan báo chí trong việc đẩy mạnh truyền thông về phát huy vai trò của người cao tuổi; về công tác chăm sóc và thực hiện các chính sách đối với NCT trong bối cảnh già hóa dân số.

Các cơ quan báo chí cần đổi mới nội dung, phương pháp tuyên truyền. Đối tượng truyền thông cần đa dạng, từ các nhà lãnh đạo hoạch định chính sách, cơ quan quản lý đến chính những người cao tuổi. Bên cạnh đó, cần tập trung tuyên truyền về các giải pháp phát huy vai trò và lợi thế của người cao tuổi, qua đó tăng cơ hội việc làm cho người cao tuổi theo nhu cầu thị trường lao động...

Đồng thời, thực hiện tốt công tác truyền thông, giáo dục để mọi người dân nhận thức được già hóa dân số vừa là kết quả của phát triển kinh tế - xã hội; Tuyên truyền về các chính sách, pháp luật về bảo vệ, chăm sóc và phát huy vai trò người cao tuổi; Khuyến khích NCT tham gia các hoạt động kinh tế - xã hội.