Lao động di cư đã có những đóng góp đáng kể cho khu vực thành thị. Tuy nhiên, đa số lao động di cư làm các công việc lao động giản đơn, không có hợp đồng lao động, không tham gia BHYT, BHXH tự nguyện... Để bảo vệ quyền lợi cho lao động di cư. Mạng lưới Hành động vì lao động di cư (M.net) đã ra đời với mục đích, vận động thay đổi hệ thống chính sách để người lao động di cư có thể tham gia và tiếp cận một cách bình đẳng vào hệ thống an sinh xã hội. Mạng lưới M.net trở thành cầu nối giữa các tổ chức hỗ trợ người lao động di cư, đơn vị xây dựng chính sách với các đối tượng lao động di cư. Các mô hình hỗ trợ lao động di cư khá đa dạng về hình thức, góp phần nâng cao cơ hội tiếp cận pháp luật, an sinh xã hội, và cải thiện điều kiện sinh kế của lao động di cư.
Giới thiệu về mô hình Hợp tác xã (HTX) di cư Ngày mới, bà Nguyễn Thu Giang, Phó Viện trưởng Viện Phát triển cộng đồng Ánh sáng (LIGHT) cho biết: Được thành lập từ năm 2011, với mục đích liên kết những người di cư để giúp đỡ nhau cùng phát triển kinh tế, trao đổi kiến thức và hoạt động công tác xã hội, hỗ trợ cho những người lao động di cư. Nhóm thành viên là những lao động di cư. Họ đã cùng đóng góp khoản vốn ban đầu là 300.000 đồng/người để thể hiện sự cam kết khi tham gia HTX.
Các thành viên HTX đã được LIGHT hỗ trợ tập huấn về lập kế hoạch và triển khai các kế hoạch kinh doanh nhỏ, thử nghiệm việc quản lý một khoản quỹ nhỏ hỗ trợ cho các mô hình kinh doanh hộ gia đình. Khoản quỹ nhỏ này được quay vòng và hỗ trợ cho hơn 30 lượt hộ gia đình kinh doanh với số vốn vay từ 1 đến 4 triệu đồng/mô hình, giúp cho một số hộ gia đình cá nhân người di cư phát triển kinh tế tốt hơn... Theo bà Nguyễn Thu Giang, với phương thức hoạt động trên, người lao động di cư sẽ phát huy được các nguồn lực nội sinh, để từng bước không phụ thuộc vào nguồn hỗ trợ từ bên ngoài.
Nhiều mô hình thiết thực với lao động di cư
Trong khi đó, Trung tâm Nghiên cứu giới, gia đình và phát triển cộng đồng và Hội Phụ nữ cấp cơ sở lại chọn lao động làm giúp việc gia đình làm đối tượng hỗ trợ. Câu lạc bộ dành cho lao động giúp việc gia đình (CLB) được thiết lập và vận hành ngay tại nơi người lao động di cư làm việc. Mô hình được thực hiện thí điểm tại phường Nghĩa Tân, Quan Hoa (quận Cầu Giấy, Hà Nội) và 2 phường Tân Định, Đa Kao (quận 1, TP Hồ Chí Minh).
Đây là mô hình được hầu hết các đối tác tại địa phương và lao động di cư làm giúp việc gia đình đánh giá cao về tính thiết thực, hiệu quả và phù hợp. Với đặc điểm của những lao động tham gia nghề giúp việc gia đình: chủ yếu là phụ nữ (98,6%); học vấn thấp; 91,6% không có lương hưu, trợ cấp thường xuyên. Trong khi đó, lao động giúp việc gia đình có nhiều rủi ro: 20,2% người giúp việc bị mắng chửi, thậm chí có những lao động còn bị gia chủ bạo hành; 4% người giúp việc bị cấm tiếp xúc; 1,8% số người được hỏi cho biết họ bị chủ nhà giữ lương; và có tới 16% người giúp việc gặp nguy cơ bị lạm dụng tình dục. CLB giúp việc gia đình ra đời nhằm vận động chủ sử dụng lao động kí kết hợp đồng lao động, mua BHYTcho người giúp việc. Tham gia CLB, người lao động được phổ biến các kiến thức liên quan đến lao động giúp việc gia đình; kỹ năng ứng xử, giao tiếp; đồng thời CLB còn là nơi cung cấp địa chỉ tin cậy để bảo vệ người lao động trong các trường hợp bị lạm dụng, bị bạo lực...
Với mô hình tư vấn pháp luật cho người lao động di cư, người lao động đã được tiếp cận, tư vấn, hỗ trợ thông tin liên quan đến chính sách lao động, việc làm, các chính sách an sinh xã hội như BHXH, BHYT... để có thể hiểu, tham gia và bảo vệ quyền lợi chính đáng của họ. Những mô hình hỗ trợ lao động di cư đang bắt đầu hoạt động hiệu quả và cần nhân rộng, phát triển. Các mô hình này sẽ dần cải thiện sinh kế cho lao động di cư, quan trọng hơn là giúp họ hiểu và tiếp cận các chính sách ASXH để có thể bảo đảm quyền lợi của mình. Tuy nhiên, đây mới chỉ là những mô hình nhỏ,vẫn còn rất nhiều lao động di cư khác cần sự hỗ trợ.
Theo bà Nguyễn Thu Giang: “Để nhân rộng các mô hình hỗ trợ lao động di cư tiếp cận dịch vụ an sinh xã hội, cần sự vào cuộc của tổ chức chính trị - xã hội, xây dựng được nhóm tự quản, nòng cốt từ chính lao động di cư để tuyên truyền, phổ biến chính sách”. Đại diện của mạng lưới M.net cho rằng, khi các mô hình dự án triển khai trong thời gian qua sẽ kết thúc tài trợ từ tổ chức quốc tế nhưng với những kỹ năng được tập huấn, tài liệu được cung cấp, các mô hình CLB vẫn có thể được nhân rộng dựa trên đáp ứng nhu cầu thành viên, bảo vệ quyền lợi người lao động di cư.